Sự phát triển của công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã mang lại những bước tiến vượt bậc cho kinh tế – xã hội, nhưng đồng thời cũng tạo ra một “mặt tối” đáng báo động: sự gia tăng không ngừng của chất thải nguy hại (CTNH). Đây không phải là rác thải thông thường, mà là những vật chất chứa đựng độc tố, có khả năng gây ra những tổn thương nghiêm trọng cho sức khỏe con người và tàn phá môi trường sinh thái nếu không được quản lý một cách khoa học và nghiêm ngặt.
Đối với mỗi doanh nghiệp, việc quản lý chất thải nguy hại không còn là một lựa chọn, mà là một trách nhiệm pháp lý bắt buộc và là thước đo cho sự phát triển bền vững. Lơ là, thiếu hiểu biết trong lĩnh vực này có thể dẫn đến những hậu quả khôn lường, từ các khoản phạt hành chính khổng lồ, đình chỉ hoạt động cho đến những tổn thất không thể bù đắp về uy tín và thương hiệu.
Bài viết này sẽ là một cẩm nang toàn diện, dẫn dắt bạn đi qua mọi khía cạnh của quản lý CTNH: từ việc nhận diện chính xác, hiểu rõ tác động, cho đến việc nắm vững quy trình 5 bước theo đúng quy định của pháp luật Việt Nam, giúp doanh nghiệp của bạn vận hành an toàn, hợp pháp và có trách nhiệm.
Theo định nghĩa tại Khoản 20, Điều 3 của Luật Bảo vệ Môi trường 2020, “Chất thải nguy hại là chất thải chứa yếu tố độc hại, phóng xạ, lây nhiễm, dễ cháy, dễ nổ, gây ăn mòn, gây ngộ độc hoặc có đặc tính nguy hại khác.”
Để hiểu rõ hơn, một chất thải được xem là nguy hại khi nó mang một hoặc nhiều các đặc tính sau:
Để việc quản lý được thống nhất, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành danh mục chi tiết các loại CTNH trong Thông tư 02/2022/TT-BTNMT. Mỗi loại CTNH sẽ được gán một Mã chất thải nguy hại (Mã CTNH) riêng biệt. Đây là “chứng minh thư” của chất thải, bắt buộc phải được sử dụng trong quá trình khai báo, phân loại, dán nhãn và bàn giao cho đơn vị xử lý.
Ví dụ một số loại chất thải nguy hại thường gặp:
Chất thải nguy hại có mặt ở khắp nơi, từ các nhà máy quy mô lớn đến ngay trong chính ngôi nhà của chúng ta.
Đây là nguồn phát sinh CTNH lớn và đa dạng nhất. Hầu hết các ngành công nghiệp đều tạo ra CTNH ở một mức độ nào đó:
Các bệnh viện, phòng khám, trung tâm xét nghiệm là nguồn phát sinh chất thải y tế nguy hại, bao gồm các vật sắc nhọn (kim tiêm), chất thải lây nhiễm (gạc, bệnh phẩm), hóa chất xét nghiệm, dược phẩm quá hạn.
Việc sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, thuốc bảo vệ thực vật tạo ra các loại bao bì, chai lọ dính hóa chất độc hại và các sản phẩm hết hạn sử dụng cần được quản lý như CTNH.
Ngay cả trong đời sống hàng ngày, chúng ta cũng tạo ra CTNH, dù với khối lượng nhỏ hơn: pin đã qua sử dụng, bóng đèn hỏng, chai lọ đựng hóa chất tẩy rửa mạnh, nhiệt kế thủy ngân vỡ, rác thải điện tử…
Sở dĩ pháp luật quy định chặt chẽ về CTNH là vì những tác động khủng khiếp của nó khi bị thải bỏ không đúng cách.
Các độc tố từ CTNH có thể xâm nhập vào cơ thể người qua đường hô hấp (hít thở), đường tiêu hóa (ăn uống phải thực phẩm, nguồn nước ô nhiễm) hoặc qua da. Hậu quả là vô cùng nghiêm trọng:
Khi bị chôn lấp trái phép hoặc đổ thẳng ra môi trường, CTNH sẽ trở thành “quả bom nổ chậm”:
Pháp luật Việt Nam quy định rất rõ về trách nhiệm của đơn vị phát sinh ra chất thải, gọi là “Chủ nguồn thải chất thải nguy hại”. Chủ nguồn thải phải chịu trách nhiệm đến cùng đối với CTNH của mình, từ lúc phát sinh cho đến khi được xử lý cuối cùng. Quy trình này bao gồm 5 bước cốt lõi:
Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất, phải được thực hiện ngay tại nơi phát sinh.
Sau khi phân loại, CTNH phải được thu gom về khu vực lưu giữ tạm thời. Quá trình thu gom nội bộ cần tuân thủ:
Doanh nghiệp phải xây dựng một khu vực lưu giữ CTNH tạm thời đạt chuẩn trước khi bàn giao cho đơn vị xử lý. Yêu cầu đối với khu vực này rất nghiêm ngặt:
Chủ nguồn thải bắt buộc phải ký hợp đồng với một đơn vị có chức năng vận chuyển và xử lý CTNH đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp phép.
Đây là công đoạn cuối cùng, được thực hiện bởi các đơn vị có chuyên môn và công nghệ. Tùy vào tính chất của từng loại CTNH mà có các phương pháp xử lý khác nhau.
Công nghệ xử lý CTNH rất đa dạng, mục tiêu là phá hủy, loại bỏ hoặc làm giảm độc tính của các thành phần nguy hại.
Đây là phương pháp phổ biến để xử lý các loại CTNH có khả năng cháy được như dung môi, sơn, dầu thải, chất thải y tế lây nhiễm. CTNH được đốt trong các lò đốt chuyên dụng ở nhiệt độ rất cao (thường > 1100°C) để phân hủy hoàn toàn các hợp chất hữu cơ độc hại. Hệ thống xử lý khí thải đi kèm là cực kỳ quan trọng để đảm bảo không phát sinh ô nhiễm không khí thứ cấp.
Phương pháp này áp dụng cho các loại CTNH chứa kim loại nặng (như bùn thải, tro bay). Chất thải sẽ được trộn với các chất phụ gia như xi măng, vôi, polymer… để “khóa” các thành phần nguy hại lại trong một khối rắn trơ, ngăn chúng rò rỉ ra môi trường. Khối rắn sau đó sẽ được đem đi chôn lấp tại các bãi chôn lấp an toàn.
Đây là phương pháp được ưu tiên hàng đầu theo định hướng kinh tế tuần hoàn. Nhiều loại CTNH vẫn còn giá trị sử dụng và có thể được tái chế để tạo ra sản phẩm mới, giúp tiết kiệm tài nguyên và giảm lượng chất thải phải tiêu hủy.
Ngoài ra còn có các phương pháp xử lý hóa học (trung hòa axit, kiềm), xử lý sinh học (sử dụng vi sinh vật để phân hủy một số loại chất hữu cơ), hoặc chôn lấp an toàn tại các bãi chôn lấp được thiết kế đặc biệt.
Trách nhiệm của Chủ nguồn thải là rất lớn. Doanh nghiệp không chỉ phải thực hiện đúng quy trình 5 bước nêu trên mà còn phải thực hiện các nghĩa vụ hành chính khác như:
Mọi hành vi vi phạm về quản lý CTNH đều sẽ bị xử lý nghiêm khắc theo Nghị định 45/2022/NĐ-CP. Mức phạt tiền có thể lên đến hàng trăm triệu đồng, kèm theo các hình phạt bổ sung như đình chỉ hoạt động. Trong trường hợp gây ra sự cố môi trường nghiêm trọng, người đứng đầu doanh nghiệp có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Quản lý chất thải nguy hại là một bài toán phức tạp, đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc về kiến thức, quy trình và tài chính. Tuy nhiên, đây không phải là một gánh nặng, mà là một minh chứng cho tầm nhìn và trách nhiệm của doanh nghiệp. Thực hiện tốt công tác này không chỉ giúp doanh nghiệp tránh được các rủi ro pháp lý mà còn bảo vệ sức khỏe của chính đội ngũ nhân viên, góp phần vào việc bảo vệ môi trường chung và xây dựng một thương hiệu uy tín, bền vững trong lòng đối tác và cộng đồng.
Hãy hành động ngay hôm nay. Hãy rà soát lại toàn bộ quy trình quản lý CTNH của bạn và đừng ngần ngại tìm đến sự tư vấn của các đơn vị môi trường chuyên nghiệp, có đầy đủ năng lực pháp lý để đảm bảo rằng bạn đang đi đúng hướng trên con đường phát triển an toàn và bền vững.
Những vấn đề trong việc lập báo cáo giám sát môi trường
Vườn Trên Sân Thượng: Hành Trình “Mang Phố Về Quê” và Kiến Tạo Không Gian Xanh Cho Gia Đình
Lò Hơi và Tháp Giải Nhiệt: Cẩm Nang Vận Hành & Phối Hợp Hiệu Quả
Vi Sinh Xử Lý Mùi Hôi: “Chiến Binh Thầm Lặng” Tái Tạo Môi Trường Sống 
An Toàn Lao Động: Xây Dựng Văn Hóa “Số 0 Tai Nạn” Cho Doanh Nghiệp Bền Vững 
Xử Lý Nước Nuôi Trồng Thủy Sản: Nền Tảng Vững Chắc Cho Vụ Mùa Thành Công
Hỏi và đáp